گل لاله  گیاهی چندساله است. پیاز دار و با نام علمی Tulipa، متشکل از حدود 150 گونه پیاز دار با گل های زرق و برق دار، متعلق به خانواده سوسنیان. انواع گونه‌های لاله در جنوب اروپا ، شمال آفریقا و غرب آسیا (آناتولی و ایران) و شرق آسیا در چین بومی هستند. مرکز و نژاد اصلی تنوع وراثتی امروزه گونه‌های مختلف لاله به آسیای مرکزی برمیگردد (کوهای هندوکش و استپ‌های قزاقستان). تعدادی از گونه ها و بسیاری از ارقام هیبرید جدید به طور مصنوعی و در در باغهای گیاهان رشد کرده‌اند، از لابه به عنوان گیاهان گلدانی و یا به عنوان گل بریده تازه استفاده میشود. بیشترین رقم گل لاله از رقم Tulipa gesneriana مشتق شده اند.(از ویکی‌پدیا)

اطلاعات گیاهشناسی:

پیاز لاله در زیر سطح خاک قرار دارد و تنها قسمتی از گیاه است که در شرایط نامساعد مانند تابستانهای گرم و زمستانهای خیلی سرد نیز به زندگی ادامه میدهد. قسمت کلی پیاز تقریبا از برگهای رشد نیافته ضخیم و کم رنگ بصورت لایه‌های مطبق به نام فلس تشکیل یافته که آب و غذا در این فلسها ذخیره میشود. سطح خارجی پیاز از چندین لایه به نام «پوشینه» برنگ قهوه‌ای تیره پوشیده شده است که در قسمت داخلی اغلب نمدی شکل است.
جوانه‌ای که در فصل پاییز درون پیاز این گیاه دیده میشود نمایانگر تمام اجزای گلی است که در فصل ظاهر میگردد. ساقه گیاه کامل لاله به یک و گاهی به چندین گل ختم میشود که در طول آن برگهایی نیز به صورت پراکنده قرار دارند.
گل این گیاه دارای گل پوش رنگینی است که اندامهای نر و ماده گل را احاطه نموده و از شش قطعه آزاد کامل شامل سه قطعه خارجی و سه قطعه داخلی کم و بیش شبیه به هم تشکیل یافته‌است. در در داخل گل پوش شش پرچم را مشاهده میکنیم که هر کدام دارای یک میله بلند و نازک منتهی به یک بساک بوده و بساک تولید کننده دانه‌های گرده به صورت پودر میباشد.
در مرکز گل یک تخمدان بطری شکل سه حجره‌ای وجود دارد که هر حجره شامل تعداد زیادی تخمک است. در بالای تخمدان نیز یک کلاله سه قسمتی قرار گرفته که دانه‌های گرده به آن می‌چسبند.

سلولهای نر که از دانه‌های گرده بوجود می‌آیند، تخمکها را بارور نموده و تخمکهای بارور تبدیل به دانه می‌گردند. در همین زمان بارور شدن و تبدیل تخمکها به دانه است که تخمدان نیز تبدیل به میوه شده و بتدریج جداره‌های آن خشک و سخت میشود. این چنین میوه‌ای را کپسول می‌نامند. و هنگامیکه دانه‌ها رسیدند این کپسول از بالا بوسیله سه شکاف باز میشود.
(منبع: کتاب لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور – پروند لبو (ترجمه شده از انگلیسی) – موسسه گیاهشناسی ایران. تاریخ انتشار نامشخص و قبل از انقلاب)

اطلاعات تخصصی مخصوص پرورش دهندگان:

مقاله‌ی زیر ترجمه‌ صفحات 516 تا 521 کتاب SPECIALTY CUT FLOWERS نوشته Allan M. Armitage و Judy M. Laushman نشر Timber Press  2003 است و اختصاصا برای سایت گلستان علی ترجمه شده‌است. (ترجمه: م.ح)

لاله

پیاز دار – در رنگهای متنوع – ارتفاع 30 تا 75 سانتی‌متر و محیط حدود 30 سانتی‌متر

خانواده: لیلیاسه (سوسنیان)

زادگاه لاله‌های مدرن امروزی مشخص نیست اگرچه در زمانهای و قبل از معرفی لاله به اروپا در قرن 16 میلادی، پرورش و انتخاب لاله‌ها در ایران ترکیه مشاهده شده‌است.

لاله‌ها بر اساس والدینشان، زمان گلدهی (زود هنگام یا دیرهنگام)، شکل گل (تک‌پر، پرپر، شیپوری شکل، طوطی‌شکل) به رده‌های بسیار متفاوتی تقسیم شده‌اند. مهمترین اشکال لاله‌ها برای گل بریده استفاده میشوند مانند رقمهای «داروین»، «پیروزی»، «رامبراند»، «پرپر»، «صدتومانی شکل»، و «شیپوری شکل». به طور عام همه پیازهای لاله از هلند می‌آیند، و بیشتر تولید گل بریده لاله نیز در هلند است. بیشتر لاله‌ها برای بازار ابتدای فصل بهار تولید میشوند (تولید در فضای باز) یا برای ابتدای ژانویه (کریسمس) که در زیر گلخانه انجام میشود. تولید گلخانه‌ای نیازمند «دمای کنترل شده» و «خزانه‌های پیش‌رس کردن» است. و در زمانی که مراحل پیش از گلخانه در شاسی‌های سرد قابل انجام باشد لوازم کنترل دمایی برای رساندن محصول به بازار با هدف یک مناسبت زمانی خاص، نیاز خواهد بود.

یکی از گرایشهای جدید استفاده از روشهای «کشت بدون خاک» در تولید پیازها و بخصوص لاله است. و حداقل در آینده نزدیک پیش‌رس کردن گلخانه‌ای به این روش انجام خواهدشد.

برای پیش‌رس کنندگان در بسترهای فضای باز، ممکن است بازار تحت تاثیر روشهای کشت و کار باشد، اما بازار کیفیت گلها و زمان رسیدن گلها به بازار به شدت وابسته به دمای محل پرورش است.

عوامل محیطی

همانند نرگسها، لاله‌ها هم نیازمند توالی دمایی فصول گرم–خنک–گرم در طول یک سال زراعی هستند. در مزرعه، این سال زراعی با گرمای تابستان آغاز میشود، با زمستان و بهار این توالی تکمیل میشود. دمای گرم اولیه در تفکیک برگها و آغازش گلها موثر است. تیمار سرمایی (13 تا 20 هفته) تقویت کننده گلها است، و یکدستی گلها در بین جمعیت لاله‌ها و طول مناسب ساقه گل‌دهنده را بهبود میبخشد. (rees 1985).

تیمار دمای گرم نهایی برای وادار کردن غنچه به قد کشیدن و باز شدن لازم است. تحقیقات رفتاری روی بسیاری از رقم‌ها و سرمادهی‌های مناسب انجام شده و زمانهای پیش‌رس‌کردن‌های گلخانه‌ای برای پیش‌رس‌ کردن پیازها در گلخانه‌ محاسبه شده‌است. (De Hertogh 1996)

به طور کلی دمای مناسب تیمار نهایی در گلخانه بین 17 تا 20 درجه سانتیگراد است. (Rees 1985)

کشت و کار

اندازه پیاز:

تنها عامل ثابت شده مربوط به گلدهی پیازها محیط دور کمر پیاز است. بسته به نوع رقم پیاز، پیازهای کوچکتر از یک اندازه معین، تنها یک برگ تولید خواهند کرد و تا سال بعد گل نخواهند داد. بسته به رقم، برای برداشت گل از پیازهایی استفاده کنید که دور کمرشان بیشتر از 10 تا 12 سانتی‌متر باشد. (De Hertgh 1996)

عملیات کاشت:

پیازها را در ردیفهایی با فاصله 15 سانتی‌متر و عمق 13 تا 15 سانتی‌متر بکارید.

زمان کاشت:

در بیشتر مناطق پیازهایی که سرمادهی نشده‌اند، باید در پاییز کاشته شوند. در جنوب آمریکا (مناطق دمایی 6 و 7 مانند شمال جورجیا)، در ماههای اکتبر تا نوامبر باید کاشت انجام شود. در مناطق شمالی‌تر (مناطق دمایی 6 و پایین‌تر) باید در سپتامبر و اوایل اکتبر کاشت انجام شود. در مناطق خیلی گرم (مانند فلوریدا و تگزاس و جنوب کالیفرنیا) پیازها باید به مدت 8 تا 10 هفته در دمای بین 4 تا 7 درجه سانتیگراد سرمادهی شوند و در اواخر نوامبر تا دسامبر کاشته شوند.

پایایی گیاه:

در اکثر نقاط به جز مناطق شمالی (مناطق دمایی 4 و کمتر) لاله را بهتر است به عنوان یک گیاه یکساله استفاده کرد، هر چند که این پیازها ممکن است چند ساله هم جواب بدهند.

در مناطق شمالی رقم‌های «داروین» «Scheepers» و دورگه‌های Fosteriana حالت چند ساله دارند.

زمانبندی:

مدت زمان برداشت گل از لاله بستگی به نوع پیاز دارد، اینکه گونه مورد نظر زودگل‌ده، متوسط گل‌ده یا دیرگل‌ده باشد. همچنین میزان گرمای بهار و طول مدت زمان دماهای زیر 7 درجه در زمستان اهمیت زیادی دارد. اگر در بهار دما به سرعت بالا برود مدت زمان برداشت گل کاهش می‌یابد. بررسیها روی رقمهای مختلف نتایج زیر را به دست داده است:

متوسط بررسی مدت زمان برداشت گل از لاله در مناطق مختلف آمریکا

توجه داشته باشید که بیشترین مدت زمان برداشت در مناطقی است که تغییر و تحول دمایی کمتری داشته باشند (شمال غرب آمریکا). در مناطقی که بهار کوتاهتری دارند، مدت زمان برداشت کمترین است. آغاز زمان برداشت با فرا رسیدن گرمای بهاره همزمان است.

طول ساقه گل دهنده:

سرما برای توسعه ساقه لاله ضروری است. بنابراین نتیجه سرمای کمتر ساقه کوتاهتر است. ساقه‌ها در مناطق گرمتر کوتاهتر از مناطقی است که زمستان سردتر دارند. (مثلا در شمال ساقه‌ها بلندتر از ساقه‌های لاله در جنوب است.)

بلوغ پیازها:

لاله‌ها از مراحل تعریف‌شده‌ای از بلوغ میگذرند، قبل از دوره سرما، پیاز خشک لاله ۴ برگ علفی و سپس گلبرگها، پرچم‌ها و در نهایت مادگی را تولید میکند. در این مرحله گفته میشه که پیاز به مرحله G رسیده‌است (G-stage). قبل از شروع سرمادهی رسیدن پیازها به مرحله g الزامی است. برای سرمادهی زودهنگام به طور تصادفی تعدادی از پیازها باید کالبدشکافی شوند که معلوم شود آیا به مرحله G رسیده‌اند یا نه؟ برای دوره‌های گلدهی زودهنگام (قبل از روز والنتاین) قبل از زمان ریشه‌دهی در دوره سرمادهی، پیازها باید به مدت 1 تا 5 هفته در دمای 17 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. (De hetrogh and Le Nard 1993)

در بسیاری از موارد، به محض رسیدن پیازها بسته به زمان رسیدنشان و نگهداری در تسهیلات کنترل شده در دماهای سرد به تعداد هفته‌های مناسب با گونه استفاده شده، ممکن است سریعا کاشته شوند.

برای بازار روز والنتاین پیازها معمولا در اکتبر انتخاب میشوند و در دمای 9 درجه سانتیگراد نگهداری میشوند تا زمانیکه ریشه‌ها از ته خشک شده پیاز قابل رویت باشند، سپس آنها را به دمای 5 درجه سانتیگراد منتقل میکنند تا زمانیکه ریشه‌ها به بلندی 2.5 تا 5 سانتی‌متر برسند. سپس در دمای 1 تا 2 درجه سانتیگراد نگهداری میکنند تا زمانیکه به شاسی‌های کاشت در گلخانه منتقل شوند. مدت زمان کلی نگهداری در انبارهای سرد به رقم لاله بستگی دارد. 16 تا 17 هفته برای اغلب گونه‌ها مناسب است، و حداقل زمان انبار سرد 15 هفته و حداکثر 20 تا 22 هفته است. (De Hertogh 1996)

دمای گلخانه و مدت زمان حضور در گلخانه (2 تا 3 هفته) بستگی به رقم، شرایط محلی و فصل کاشت دارد.

برای بازارهای قبل از روز والنتاین باید از پیازهایی که قبلا سرمادهی شده هستند استفاده شود. برای کسانی که به امر پیش‌رس کردن لاله‌های علاقمند هستند توصیه میشود کتاب «Holland Bulb Forcer’s Guide» نوشته Gus De Hertogh 1996 را مطالعه کنند. این کتاب اطلاعات تخصصی در مورد گونه‌ها و موارد ضروری را گردآوری کرده‌است.

یکی از محدودیتها در پیش‌رس کردن پیازها نیاز به انبار سرد است. Dole 1996 پیشنهاد کرده‌است که پیازها به روش تاخیری سرمادهی شوند، یعنی مدت 8 هفته اول را پیازها به صورت خشک سرمادهی شوند سپس به صورت معمولی کاشته شوند و 6 هفته باقی مانده را در گلدان سرمادهی شوند. مقدار محل لازم برای پیازها خشک در انبار سرد خیلی کم است و وقتی که پیازها برای کاشت به شاسی سرد منتقل شدند میتوان برای پیازها سری بعد سرمادهی را شروع کرد. در این روش انبار سرد باید تمام مدت دمای 5 درجه سانتیگراد داشته باشد.

مرحله برداشت شاخه گل

رقم «داروین» را وقتی برداشت کنید که نصف گل رنگ گرفته‌باشد. بقیه رقمها وقتی که تقریبا تمام گل رنگ گرفته‌باشد برداشت میشوند. برای داشتن بهترین طول عمر پس‌از‌برداشت، لاله‌ها را باید چندبار در روز برداشت کرد. شاخه‌ها را معمولا در دسته‌های 10تایی می‌بندند.

مرحله پس از برداشت

برداشت تازه:

Sexton et al. 2000 نتیجه گرفت که تنظیم کننده‌های اصلی توسط اتیلن شامل پیری لاله‌ها نمیشود. همنچنین اضافه کردن تیوسولفات نقره و آمینواتوکسی‌وینیل‌گلیسین AVG زمان ریزش را به تاخیر نمی‌اندازند. گلهای لاله در حالت باز شده 3 تا 4 روز و پس از مرحله باز شدن یک هفته دوام دارند. (Vaughan 1988)

نگهداری:

تولیدکنندگان باید پس از برداشت شاخه‌های گل را درجه‌بندی و دسته دسته کنند. اگر به سرعت به بازار فرستاده میشوند باید به صورت عموی در آب قرار داده شوند. Cevallos and Reid 2001 دریافتند که اگر دمای محل نگهدای 0 تا 10 درجه سانتیگراد باشد فرق قابل توجهی در عمر پس از برداشت گلهای نگهداری شده به صورت خشک یا نگهداری شده در آب ایجاد نمیشود. اما اگر دمای محل نگهداری بالاتر از 12 درجه سانتیگراد باشد عمر پس از برداشت گلهای نگهداری شده در آب به وضوح بیشتر از گلهای نگهداری شده به صورت خشک خواهدبود.

رشد ساقه

ساقه لاله در آب تا 24 ساعت پس از برداشت به رشد ادامه میدهد و گلهای به سمت نور واکنش نشان میدهند. تنظیم‌کننده‌های رشد در کاهش رشد و واکنش به نور در گلهای برداشت شده موثر هستند. اضافه کردن 20 تا 50 میلی گرم جیبرلین GA3 در لیتر به محلول نگهدارنده مرکب از سیترات هیدروکسی‌کوئینولین و قند به طور مشخص عمر پس از برداشت لاله را افزایش میدهد. جیبرلین همچنین رشد طولی شاخه را که در لاله‌های نگهداری شده در آب مشاهده میشود را کاهش میدهد. اضافه کردن 25 تا 50 میلی گرم در لیتر از Ethrel (ethephon( به محلول نگهدارنده که دارای جیبرلین باشد به کلی رشد ساقه را پس از برداشت متوقف میکند و تاثیر در طول عمر پس از برداشت گل ندارد. (Pisulewski et al 1989)

عمده‌فروشان باید دسته‌های بسته شده را به صورت افقی در کنار هم در دمای 0 تا 2 درجه سانتیگراد نگهداری کنند. (De Hertogh 1996) در صورتی که در آب قرار داده شده باشد، حدود 6 میلی‌متر از انتهای ساقه‌ها را دوباره قطع کنید و در ظروفی به عمق 15 تا 20 سانتی‌متر از آب خنک قرار دهید. اگر گلها به صورت خمیده [بی‌حال] به دست شما رسیده باشند میتوان آنها را لابلای روزنامه خیس به صورت راست چیده و در آب قرار داده و از بالا نور مستقیم به آنها تابانده شود. (Vaughan 1998)

لاله‌ها را با نرگسها در یک گلدان نگذارید. نرگسها ماده مخاطی ترشح میکنند که برای گونه‌های دیگر گیاهی سمی است. (Doorn 1998) لاله‌ها و نرگسها را میتوان در یک ظرف نگهداری کرد در صورتیکه نرگسها قبلا به مدت 24 ساعت در ظرف آب مجزایی نگهداری شده باشند.

گونه‌ها

خیلی خیلی زیاد هستند.

آفات و بیماریها

برای کاهش تاثیرات بیماریهای خاکزی بسترها را استرلیزه کنید. مانند تاثیرات ناشی از قارچهای ریزوکتونیا و فیتیوم. قارچ خاکستری (بوتریتیس) گلبرگها و ساقه‌ها را تحت تاثیر قرار میدهد. تناوب زراعی و استفاده از قارچ‌کشها برای مبارزه با مشکل کمک کننده هستند. از غرق آب شدن پیازها بپرهیزید. پوسیدگی انتهایی (در اثر قارچ فوزاریوم اوکسیپوروم) موجب شاخ و برگهای قرمز، ریشه کم و پیازهای پوسیده میشود. این مشکل باید توسط پرورش دهنده کنترل شوند و هرگز چنین پیازهایی وارد مزرعه نشوند. پیازهای تازه خریداری شده را حتما از نظر پوسیدگی سفید و بوی ناجور چک کنید. پیازهای آلوده قسمت تحتانی نرم شده زیر پوششهای بیرونی دارند و ممکن است بسیار سبک شده‌باشند. اگر 10٪ از پیازها آلوده شده باشند همه بسته پیازها را نابود کنید.

پوسیدگی آبی (در اثر پنسیلیوم) به صورت عام جدی نیست. ولی اگرکه قرار باشد که در انبار خشک نگهداری شوند یا به سرعت کاشته و آبیاری شوند، پیازها باید با پودر قارچ کشی آغشته شوند. (De Hertogh 1996)

در رقم‌های پرپر در صورتیکه غرق آب انجام شود و زهکشی صورت نگیرد پوسیدگی گلها رخ میدهد. برای پیازها تهویه مناسب تهیه کنید بخصوص برای پیازها پرپر.

مشکلات فیزیولوژیکی

ریزش گلها در مراحل اولیه رشد ممکن است در اثر دمای بالا در هنگام حمل و نقل از هلند رخ دهد، همچنین بالا رفتن اتیلن در هر مرحله از پیش‌رس کردن ممکن است منجر به ریزش گلها شود. (Charles-Edwards and Rees 1975) فوزاریوم اثر اتیلن را در ریزش یا بدشکل شدن گلها القا میکند. (De Hertogh and Le Nard 1993)

افتادگی سرشاخه (خم شدن ساقه درست از ریز گل) ممکن است به کمبود کلسیم بخصوص در پیازهای سرمادهی شده یا پیازهایی که دماهای بالا نگهداری شده‌اند مربوط باشد. (De Hertogh 1996)